Zorla Görevlendirme Yapılabilir mi? Tarihsel Arka Plan, Hukukî Çerçeve ve Güncel Tartışmalar
Giriş: “Zorla görevlendirme” neyi ifade eder?
Zorla görevlendirme ifadesi, kamu personelinin rızası olmaksızın başka bir görev, yer veya kurumda çalıştırılması çağrışımını taşır. Burada kritik ayrım; angarya/“zorla çalıştırma” ile idarenin geçici görevlendirme ya da naklen atama gibi kanunda açık dayanağı olan tasarrufları arasındadır. Türkiye’de hukuk düzeni angaryayı kesin biçimde yasaklarken, kamu hizmetinin sürekliliği için bazı istisnaî görevlendirme araçlarına izin verir. Bu iki alan çakıştığında “zorla görevlendirme” tartışması doğar. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 18. maddesi, “Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır” der ve sadece sınırlı istisnaları sayar. :contentReference[oaicite:0]{index=0}
Tarihsel arka plan: Angaryadan uluslararası yasaklara
Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçişte devletin modernleşme hamleleriyle emeğin korunması ve kamu gücünün sınırlandırılması gündeme geldi. 19. yüzyılda Tanzimat döneminde hak ve yükümlülüklerin yeniden tanımlanması, modern kamu hizmeti fikrinin zeminini hazırladı. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
20. yüzyıl uluslararası hukukunda ise ILO’nun 29 No’lu Zorla Çalıştırma Sözleşmesi (1930) “her ne şekil altında olursa olsun cebrî veya mecburî çalıştırmanın kaldırılmasını” hedefledi; Türkiye bu sözleşmeyi kabul ederek angaryaya karşı küresel standartların parçası oldu. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
Avrupa düzeyinde AİHS m.4 de zorla çalıştırmayı yasaklar ve yalnızca askerlik, mahkûm çalıştırma ve olağanüstü hâl gibi dar istisnaları sayar. :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Türkiye’de hukukî çerçeve: Angarya yasağı ile görevlendirme yetkileri arasındaki denge
Angarya yasağı mutlak haktır. Anayasa Mahkemesi, m.18’deki istisnaların “sınırlama sebebi değil, yasağın kapsamı dışında kalan hâller” olduğunun altını çizer. Başka bir deyişle kural, zorla çalıştırmanın yasak olmasıdır. :contentReference[oaicite:4]{index=4}
Buna karşılık kamu hizmetinin sürekliliği ve etkinliği için idareye bazı personel tasarrufları tanınmıştır:
1) Naklen atama (657 sayılı Kanun m.76)
İdare, memuru kazanılmış hak aylık derecesi gözetilerek aynı kurum içinde veya başka yerdeki kadrolara naklen atayabilir. Bu yetki “sınırsız” değildir; kamu yararı ve hizmet gerekleriyle gerekçelendirilmesi ve keyfî kullanılmaması gerekir. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
2) Geçici görevlendirme / vekâlet (657 m.87-88 ve ek maddeler)
Geçici görevlendirme, hizmetin aksamaması için belli süreyle başka bir birimde/kurumda çalışma imkânı tanır. Uygulamada görevin “memurun göreviyle ilgili olması”, kamu yararı ve hizmet gereklerinin bulunması, süre ve usul güvencelerinin gözetilmesi beklenir. Öğreti ve Danıştay içtihadında; ölçülülük, gerekçelendirme ve (bazı kurumlararası hallerde) uygun görüş/muvafakat gibi koşullar vurgulanır. :contentReference[oaicite:6]{index=6}
3) Kurumlar arası geçici görevlendirme (Ek 8)
Memur; talep eden kurumun istemi ve çalıştığı kurumun izniyle belirli koşullarla diğer kamu kurumlarında geçici olarak görevlendirilebilir. Mali-sosyal hakların korunması ve kadroyla bağın sürmesi temel güvenceler arasındadır. :contentReference[oaicite:7]{index=7}
“Zorla görevlendirme” nerede başlar?
Anahtar soru şudur: İdarenin görevlendirme işlemi, kanunî dayanak, usul ve ölçülülük koşullarını karşılıyor mu?
Eğer karşılamıyorsa, pratikte angaryaya kapı aralayan ve memurun meslekî, ailevi ve ekonomik koşullarını gereksiz biçimde zedeleyen tasarruflardan söz edilir. AİHS m.4 ve Anayasa m.18 ışığında, kamu otoritesinin “zorunlu çalışma” doğuran işlemleri istisnaen ve güvenceyle kullanılabilir; aksi hâlde yargısal denetime takılır. :contentReference[oaicite:8]{index=8}
Güncel akademik ve pratik tartışmalar
Ölçülülük ve gerekçelendirme: Akademik yazında ve yargı pratiğinde, zorunlu/uzun süreli, aile birliğini aşırı zedeleyen veya meslekî uzmanlıkla ilgisiz görevlendirmelerin iptale konu olabileceği; her somut olayda kamu yararı ile bireysel menfaatlerin dengelenmesi gerektiği belirtilir. :contentReference[oaicite:9]{index=9}
Muvafakat ve kurumlararası geçiş: Özellikle kurumlararası geçici görevlendirmelerde memurun muvafakati ve üst makam/uygun görüş süreçlerinin aranması, “zorla görevlendirme” algısını azaltan güvenceler olarak öne çıkar. [1]
Görevde yükselme ve keyfî atama eleştirisi: m.76 yetkisinin liyakat-sınav süreçlerini dolanan biçimde kullanılması, kamu zararına ve eşitsizliğe yol açtığı iddiasıyla eleştirilmektedir; Sayıştay ve yargı denetimi vurgulanır. [2]
Uluslararası standartlarla uyum: ILO 29 ve AİHS m.4, ulusal uygulamalara “olağanüstü durumlar dışında zorunlu çalıştırmayı yasaklayan” bir çerçeve koyar; bu nedenle geçici görevlendirme rejiminin geçicilik, ilgili görev, süre sınırı ve güvenceler ekseninde yorumlanması gerektiği savunulur. [3]
Sonuç: Zorla görevlendirme, hukukun çizdiği sınırların dışındadır
Özetle; angarya yasaktır. Kamu idaresi, geçici görevlendirme veya naklen atama gibi araçları yalnızca kanuna dayanarak, kamu yararı ve hizmet gereklerine uygun, ölçülü ve gerekçeli biçimde kullanabilir. Bu sınırlar aşıldığında, işlem “zorla çalıştırma” yasağına yaklaşır ve yargısal denetime konu olur. Angarya yasağının mutlak niteliği (Anayasa m.18) ve AİHS m.4’ün standartları, güncel tartışmanın çıpasıdır. :contentReference[oaicite:13]{index=13}
SEO Notları ve Anahtar İfadeler
zorla görevlendirme yapılabilir mi, angarya yasağı, geçici görevlendirme 657, naklen atama m.76, AİHS madde 4, ILO 29 sözleşmesi.
Kaynaklar
– Türkiye Cumhuriyeti Anayasası m.18; AYM yorumları (angaryanın mutlak yasak olduğu ve istisnaların yasağın dışında kalan hâller olduğu). :contentReference[oaicite:14]{index=14}
– 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu: m.76 (naklen atama), m.87–88 (vekalet/geçici görevlendirme) ve Ek 8 (kurumlararası geçici görevlendirme). :contentReference[oaicite:15]{index=15}
– Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi m.4 (zorla çalıştırma yasağı) ve içtihat rehberi. :contentReference[oaicite:16]{index=16}
– Uygulamada geçici görevlendirme ve eğitim notları; ölçülülük ve hizmet gerekleri vurgusu. :contentReference[oaicite:17]{index=17}
– Literatür ve yargı değerlendirmeleri (geçici görevlendirme koşulları; muvafakat ve kamu yararı). :contentReference[oaicite:18]{index=18}
– ILO 29 No’lu Zorla Çalıştırma Sözleşmesi (resmî metin/özet). :contentReference[oaicite:19]{index=19}
—
Sources:
[1]: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/4254650?utm_source=chatgpt.com “DANIŞTAY KARARLARI IŞIĞINDA – DergiPark”
[2]: https://www.liyakatsen.org.tr/icerik/7.-madde-kapsaminda-yapilan-atamalar-kamu-zarari-olusturmaktadir-825.aspx?utm_source=chatgpt.com “76. Madde Kapsamında Yapılan Atamalar Kamu Zararı Oluşturmaktadır”
[3]: https://www.csgb.gov.tr/Media/r3wjp2u2/c29zorla-%C3%A7al%C4%B1%C5%9Ft%C4%B1rma-soezle%C5%9Fmesi.pdf?utmsource=chatgpt.com “T.C. Resmî Gazet – csgb.gov.tr”