Tepegöz Gerçekte Kimdir? İnsan Zihninin Karanlık Aynasında Bir Psikolojik Yolculuk
İnsan davranışlarını anlamaya çalışan bir psikolog olarak bazen mitolojik figürlere, halk hikâyelerine ya da efsanelere baktığımda, onların aslında insan ruhunun yansımaları olduğunu görürüm. Tepegöz, yalnızca bir Türk destanının korkunç yaratığı değil, aynı zamanda insanın iç dünyasındaki bastırılmış öfkenin, reddedilmiş benliğin ve yıkıcı arzuların sembolüdür. Peki, Tepegöz gerçekte kimdir? Bu sorunun cevabı, dışsal bir canavarda değil, çoğu zaman kendi içimizde gizlidir.
Mitolojik Bir Canavardan Psikolojik Bir Metafora
Tepegöz, Dede Korkut hikâyelerinde insan ile doğaüstü varlık arasında sıkışmış bir figür olarak anlatılır. Annesi bir peri, babası bir insandır. Bu melez köken, onun iki dünya arasında kimlik çatışması yaşamasına yol açar. Psikolojik açıdan bakıldığında, Tepegöz, bireyin “ben kimim?” sorusuna bulamadığı cevabın bedensel bir ifadesidir. Bu yönüyle Tepegöz, kimlik arayışı içinde öfkeye, saldırganlığa ve yalnızlığa saplanan insanın bir alegorisidir.
Bir başka deyişle, Tepegöz’ün hikayesi yalnızca korku değil, aynı zamanda reddedilmenin ve anlaşılmamanın hikayesidir. Çocukluğundan itibaren dışlanmış, farklı olduğu için kabul görmemiş, toplumun sınırlarının dışında kalmış bir figürdür. Bu durum, psikolojide sosyal dışlanma olarak adlandırılır ve bireyin aidiyet duygusunu zedeler. Aidiyetin olmadığı yerde öfke, öfkenin olmadığı yerdese içe kapanma doğar. Tepegöz, işte bu ikisi arasında salınan bir ruh halinin vücut bulmuş halidir.
Bilişsel Psikoloji Perspektifi: Algının Gözü Kör Mü?
Tepegöz’ün tek gözü, sadece fiziksel bir farklılık değil, bilişsel bir metafordur. Tek gözlü olmak, dünyayı tek bir perspektiften görmek anlamına gelir. Bilişsel psikoloji açısından, bu “tek bakışlılık” bireyin düşünme biçimindeki katılığın sembolüdür. Tepegöz, dünyayı yalnızca tehdit ve düşmanlık üzerinden algılar; sevgi, empati ya da işbirliği gibi çok boyutlu duygusal süreçleri fark edemez.
Bu durum, bilişsel çarpıtmaların tipik bir örneğidir. İnsanlar da zaman zaman olayları “ya siyah ya beyaz” şeklinde görür, aradaki gri alanları kaçırır. Tepegöz’ün bilişsel kapanı da tam olarak budur: Kendisini dışlayan toplumu bir bütün olarak düşman ilan eder ve bu düşünce, davranışlarını yönlendirir. Bilişsel psikolojinin temel ilkelerinden biri olan “algı davranışı şekillendirir” kuralı burada somutlaşır.
Duygusal Psikoloji Boyutu: Bastırılmış Öfkenin Yankısı
Tepegöz’ün duygusal dünyasına baktığımızda, onun aslında bir “öfke hikayesi” yaşadığını görürüz. Reddedilmenin, küçümsenmenin ve yalnızlığın birikimi, onu yıkıcı bir güce dönüştürür. Duygusal psikolojiye göre, bastırılmış duygular dışa patlayıcı biçimlerde yansır. Tepegöz’ün saldırganlığı, aslında sevilme arzusunun başarısız bir dışavurumudur.
Her bireyde, “Tepegöz anları” vardır. Bir tartışmada kontrolü kaybettiğimizde, bir eleştiriye tahammül edemediğimizde ya da geçmiş yaralarımızı başkalarına yansıttığımızda, içimizdeki Tepegöz uyanır. Bu nedenle, onun hikayesi bir uyarı niteliği taşır: bastırılmış duygular, sonunda canavarlaşır.
Sosyal Psikoloji Açısından: Toplumun Yaratığı Bir Canavar
Sosyal psikoloji, bireyin davranışlarını toplumsal bağlam içinde anlamayı hedefler. Bu açıdan bakıldığında Tepegöz, aslında toplumun yarattığı bir üründür. Toplum, farklı olanı dışladıkça, kendi “öteki”sini yaratır. Bu öteki, zamanla tehdit olarak görülür ve nihayetinde yok edilmesi gereken bir “canavar” haline gelir.
Modern dünyada da bu döngü sürmektedir. Farklı düşünen, farklı giyinen ya da farklı inanan bireyler hâlâ “ötekileştirilmekte” ve psikolojik tepegözleşme süreci yaşanmaktadır. Yani toplum, dışladığı kişiyi hem kurban hem suçlu haline getirir. Bu dinamik, grup kimliğinin korunması kadar, bireysel farklılıkların bastırılmasının da sonucudur.
Tepegöz’ün Gerçek Yüzü: Her Birimizde Gizli Olan Gölge
Tepegöz gerçekte kimdir? O, her insanın içinde yaşayan, bastırılmış yönlerin sembolüdür. Jung’un “gölge arketipi” olarak adlandırdığı bu kavram, bireyin görmek istemediği karanlık yanlarını temsil eder. Tepegöz, bu gölgenin mitolojik biçimidir. Onun hikayesini anlamak, aslında kendimizi anlamaktır.
Tepegöz’ü yargılamak yerine onunla yüzleşmek gerekir. Çünkü içimizdeki Tepegöz, bizi yıkmak için değil, tanımamız için vardır. Bastırdığımız duygulara, reddettiğimiz benliklere ve susturduğumuz arzulara dikkatle baktığımızda, o “tek gözün” bize ait olduğunu fark ederiz.
Okuyucuya Davet: Senin İçindeki Tepegöz Ne Söylüyor?
Bu yazıyı okurken belki de kendi içindeki öfkeyi, yalnızlığı ya da bastırılmış sesi hissettin. Şimdi dur ve düşün: Senin Tepegöz’ün hangi duygunun maskesi?
Toplumun seni anlamadığı anlarda, bastırdığın hangi yönün aslında konuşmak istiyor?
Kendi iç dünyandaki Tepegöz’ü tanımak, onu susturmak değil; onu anlamakla mümkündür. Çünkü bazen en derin korkularımız, en sahici insan yanlarımızı saklar.